فهرست مطالب
مجله مطالعات اجتماعی ایران
سال شانزدهم شماره 3 (پیاپی 59، پاییز 1401)
- تاریخ انتشار: 1402/02/06
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 3-22
دوره اصلی تفکر العطاس را دوران استعمار، به ویژه مالایای بریتانیا و هند شرقی هلند تشکیل می دهد. او به عنوان یک دانشجو در دانشگاه آمستردام در دهه 1950 میلادی، اولین مقاله خود را درباره مسیله استعمار نوشت و مسایل ایجادشده توسط استعمار را به سه دسته تقسیم کرد. دسته سوم که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد، مشکلات غیرمادی، یعنی جامعه شناسانه، روانشناختی و مسایل اخلاقی خلق شده توسط استعمار است که به نظر العطاس بیشتر صدمات استعمار از همین دسته به جوامع تحت استعمار رسیده و همین حوزه است که مانع رسیدن به راه حل برای بسیاری از مسایل اجتماعی شده است. در همین دوره بود که العطاس نقش بسیار مهمی برای نخبگان در توسعه قایل شد. به عقیده او نخبگان حاکم که تربیتشده دوران استعمار هستند دارای کمبود یک نظام فکری یکپارچه بودند و نتوانستند سنتزی میان میراث فرهنگی خود و تفکر غربی پیدا کنند. این مقاله نگرش و رویکرد استعمارزدایانه العطاس را از منظر نظری، روش شناسی و بسترهای موجود شرح می دهد.
کلیدواژگان: استعمارزدایی، مالزی، جامعه شناسی دانش، سید حسین العطاس، علوم اجتماعی مستقل -
صفحات 23-42سید حسین العطاس یکی از معدود متفکران پسااستعماری است که در زمان برچیده شدن ساختارهای قدرت استعماری، توجه جهانیان را به ایده «اسارت ذهنی و امپریالیسم فکری» جلب کرد. وقتی بسیاری از روشنفکران فکر کردند استعمارزدایی کامل شده است، او به مسیله اسارت ذهنی و حضور ذهن اسیر، «ذهنی غیرانتقادی و تقلیدی تحت سلطه یک منبع خارجی که دارای تفکری مستقل نیست»، برای تداوم سلطه پارادایم های اروپامحوری و امپریالیسم فکری اشاره کرد. در این مقاله سعی شده است تا نحوه دریافت مفهوم «اسارت ذهنی» سید حسین العطاس در ایران ترسیم شود و چگونگی انتقال این مفهوم به ایران و سپس نحوه استقبال از آن در ایران پس از انقلاب 1357 تبیین شود. این مقاله نشان می دهد که چگونه گفتمان هایی مانند غرب زدگی جلال آل احمد و آمریکا زدگی صمد بهرنگی دریافت مفهوم «اسارت ذهنی» العطاس را در ایران شکل می دهند. خواندن آثار این متفکران ما را به مضامین امپریالیسم فکری و فساد دانشگاهی در بستر آموزش ایرانی سوق می دهد. سپس این مقاله از مفهوم ذهن اسیر به عنوان ابزاری تحلیلی برای کشف علل فساد آکادمیک استفاده خواهد کرد.کلیدواژگان: امپریالیسم فکری، اسارت ذهنی، سید حسین العطاس، اروپامحوری
-
صفحات 43-63
در این مقاله نخست تصویر العطاس از وضع موجود جوامع آسیایی و اسلامی که در میانه «ذهن بسته» و پدیده «تروریسم» قرار گرفتهاند، ترسیم میشود. سپس، دیدگاه وی درمورد وضع علوم اجتماعی در این کشورها و قرار گرفتن آن ها در میان دو لبه قیچی «ذهن اسیر» و «امپریالیسم فکری» مورد بحث و گفت وگو قرار میگیرد. در ادامه، مفهوم سنت علوم اجتماعی مستقل و خلاق که وی در برابر بومی سازی یا اسلامی سازی علوم مطرح میکند، معرفی میشود و نحوه مواجهه العطاس با سوسیالیسم و نظریه وبر درمورد اخلاق اقتصادی اسلام و توسعه سرمایه داری در جنوب شرق آسیا به عنوان نمونه هایی از مواجهه خلاقانه با اندیشمندان غربی و تلاش برای ایجاد سنت مستقل علوم اجتماعی مرور میشود. در پایان، برنامه پژوهشی العطاس برای ایجاد سنت علوم اجتماعی مستقل مورد نقد قرار میگیرد، از این جهت که در این برنامه به ریشه های معرفتی شکل گیری علوم اجتماعی مدرن در غرب و منطق معرفتی لازم برای شکلگیری یک سنت مستقل علوم اجتماعی در کشورهای غیرغربی توجه کافی صورت نگرفته است.
کلیدواژگان: سید حسین العطاس، اسلام پیش رو، ذهن بسته، امپریالیسم فکری، سنت علوم اجتماعی مستقل -
صفحات 65-82
جهانگردان و مسافران غالبا نقش مهمی در توسعهشرق شناسی داشته اند و سفرنامه ها، یکی از منابع ارزشمند در شرق شناسی هستند. سفرنامه های روسی درباره ایران در قرن 19 میلادی حاوی نکات فراوانی دربارهنوع دیدگاه روس ها به ایرانیان و همچنین برداشت و درک آن ها از خودشاناست. ایران به عنوان یک کشور آسیایی و روسیه به عنوان کشوری که خود را اروپایی می دانست، روابط پرفرازونشیبی در قرن 19 داشته اند. در این پژوهش با تکیه بر نظریات جامعه شناس معاصر، پروفسور سید حسین العطاس، دیدگاه رو س ها به ایران و زوایای زندگی فرهنگی و اجتماعی این کشور براساس سفرنامه هاو گزارش های روسی که در قرن 19 میلادی نگاشته شده مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین به این سوال پاسخ داده می شود که روس ها به عنوان یک استعمارگر اروپایی چطور به زندگی مردم ایران نگاه می کردند و در سفرنامه های روسی چه تصویری از ایران به عنوان یک کشور مستقل آسیایی ترسیم شده است؟ همچنین تلاش خواهیم کرد تا مولفه هایی را که به اعتقاد پروفسور العطاس در شرق شناسی اروپایی وجود دارد، در چند نمونه از سفرنامه های روسی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی، نقش سفرنامه ها در شکل گیری انگاره های ذهنی راجع به ایران را تحلیل می کند.
کلیدواژگان: شرق شناسی، حسین العطاس، سفرنامه، روسیه، ایران -
صفحات 84-101
درک سید حسین العطاس از مفهوم «روشنفکر» را چگونه باید فهمید؟ مسیله روشنفکران در جهان مدرن یکی از چالش برانگیزترین پرسش های علوم انسانی و اجتماعی است. العطاس میان نقش روشنفکران در جوامع در حال توسعه و توسعه یافته تمایز قایل است. مفروضات بنیادی نگرش العطاس، به عنوان یک اندیشمند پسااستعماری از مالزی، درباره نقش روشنفکران در جوامع در حال توسعه چیست؟ روایت های غیراروپامحور زیادی درباره نقش روشنفکران در جهان معاصر وجود دارد. برای مثال می توان به علی شریعتی، جلال آل احمد و ادوارد سعید اشاره کرد. اما تنها اندکی بر نگرش العطاس در ارتباط با آینده روشنفکران مدرن در دنیا و به خصوص در جوامع در حال توسعه کار کرده اند. به عبارت دیگر، در این مقاله بر مفهوم روشنفکر، آنگونه که العطاس آن را می فهمد، متمرکز خواهیم بود و تلاش خواهیم کرد مربوطیت این رویکرد را در بستر امروز جوامع در حال توسعه پیدا کنیم و در این باره که آیا تعامل انتقادی با این رویکرد غیراروپامحور می تواند در به کارگیری رویکرد العطاس در سطحی کلی و جهانی موثر باشد بحث کنیم؟
کلیدواژگان: حسین العطاس، روشنفکری، اروپامحوری، تفکر انتقادی، علی شریعتی -
صفحات 102-118
چطور باید افسانه بومی تنبل اثر خارق العاده حسین العطاس را در ایران خواند؟ نقد یک متفکر پسااستعماری جنوب شرق آسیا بر سرمایه داری استعماری و تاثیر آن بر تصویر برساخته از بومیان مالایی و جاوه ای چه ربطی به بستر ایرانی می تواند داشته باشد؟ آیا نقد العطاس می تواند راهگشایی برای نظریه پردازی مفهومی ایدیولوژیک در بستر ایرانی باشد که دینامیک پیشرفت را در بازه بلندمدتی در تعلیق نگاه داشته است؟ این مقاله تلاش دارد به بسط ایده استثناگرایی ایرانی و گفتمان های حوالی آن بپردازد. با استفاده از نظریات العطاس به ویژه کتاب افسانه بومی تنبل تلاش می شود انگاره های فکری و ذهنیت برساخته درباره استثنا بودن وضعیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی ایرانیان توضیح داده شود و امکان های خلق و تقویت آن توسط استبداد داخلی و شبه استعمار در ایران مدرن بررسی شود. درنهایت استثناگرایی ایرانی در این مقاله به مثابه یک ایدیولوژی متقاطع ملی، مذهبی، جنسیتی تعریف می شود که ذهنیتی درونی سازی شده در افراد عضو اجتماعات ایرانی می سازد که آن ها را در وضعیت متناقض از فرادستی و فرودستی هم زمان در برابر دیگری قرار می دهد.[[1] برخی از ایده های مربوط به سوژه این مقاله که پروژه پژوهشی شخصی نویسنده است، پیشتر در نهمین کنفرانس اروپایی مطالعات ایران، در سال 2019 و دانشگاه فری برلین ارایه شده است. همچنین بخشی از استدلال های درج شده در این مقاله پیش تر به زبان انگلیسی توسط این جانب در مجله نگرش اسلامی منتشر شده است.
کلیدواژگان: حسین العطاس، مطالعات فرهنگی، استثناگرایی، ایران، ایدئولوژی، جنسیت
-
Pages 3-22
he formative period of Alatas’ thought was that of colonialism, particularly in British Malaya and the Netherlands East Indies. While a student at the University of Amsterdam in the 1950s, he wrote his first piece on the problems of colonialism. Here, he divided the problems created by colonialism into three categories. The third category is the non-material, that is, the sociological, psychological and moral problems created by colonialism. Alatas believed that the greatest damage that colonialism brought about was in this third area and it was this problem that hampered the solution to many societal problems. It was also during this time that Alatas attached a great deal of importance to the nature of the elite in development. He suggested that the ruling elite which was nurtured in the colonial period lacked a well-integrated system of thought, having been unable to bring about a synthesis between their cultural heritage and Western thought. This chapter described Alatas’ decolonial perspective in terms of his theory, method and context.
Keywords: Decolonization, Malaysia, Sociology of Knowledge, Autonomous Knowledge -
Pages 23-42Seyed Hossein Alatas is one of the few postcolonial thinkers who draws our attention to the idea of "mental captivity and intellectual imperialism." While many thought that decolonization was complete with the disintegration of Western colonies, he pointed to the issue of mental captivity and the presence of a captive mind—"an uncritical and imitative mind dominated by an external source, whose thinking is deflected from an independent perspective "—perpetuating the dominance of Eurocentric paradigms and intellectual imperialism. This article attempts to map out the reception of the captive mind in Iran. To map this out, I will discuss how Alatas’ concept of ‘the captive mind’ traveled to Iran and then how it is received in Iran of the post-1979 Revolution. This article highlights how discourses such as Jalal Al-e Ahmad’s Gharbzadegi and Samad Behrangi’s Amrikazadegi shape the reception of Alatas’ captive mind in Iran. The writings of these thinkers lead us to the themes of intellectual imperialism and academic corruption in the context of Iranian education. Then this article will use the concept of the captive mind as an analytical tool to explore the causes of academic corruption.Keywords: Intellectual Imperialism, Mental Captivity, Seyed Hussein Alatas, Eurocentrism
-
Pages 65-82
Western and European visitor and travelers have traditionally played an important function in the development of Orientalism, and travelogues are one of the valuable sources in Orientalism. Russian travelogues about Iran in the 19th century contain many points about the Russians' perception, understanding and orientalism views of Iran as a nation and as peoples.Indeed mutual relations between 19th century Iran, as an independent Asian country, and Russia, as a European colonial power, underwent and experienced much turmoil and trial. In this study, relying on the views of the contemporary sociologist Professor Seyed Hussein Al-Atas the 19th century Russian travelogues view of Iranian people’s cultural and social life are examined. The article will answer the question of how the Russians, as a European colonizer, looked at the lives of the Iranian people, and what image of Iran as an independent Asian country is drawn in Russian travel books? As a case example we will also try to divulge and analyze the components and parameters that Professor Al-Atas believes exist and constitute in European and Western Orientalism within that of the Russian travelogues.This research analyzes the role of travelogues in the formation of mental images about Iran using the qualitative content analysis method.
Keywords: Orientalism, Syed Hussein Al-Atas, travelogue, Russia, Iran -
Pages 84-101
How does Alatas conceptualize the concept of 'Intellectual'? The problem of intellectuals in the modern world is one of the most challenging questions in the context of social sciences and humanities. Alatas distinguishes between the role of intellectuals in the developing countries and developed societies. What are the assumptive foundations of Alatas's perspective on the role of intellectuals in developing societies? There are many non-eurocentric narratives on the role of intellectuals (e.g. Ali Shariati, Jalal Ale Ahmad, Edward Said and …) in the contemporary world but few have worked upon the perspective conceptualized by Syed Hussein Alatas in relation to the future of intellectuals as a modern species in the world, in general, and in the developing societies, in particular. In other words, in this chapter, we shall work on the concept of intellectual as understood by Alatas and try to find out the relevance of his approach in the present contexts of developing societies and also if this non-eurocentric breed could have any impact on the global state of affairs through his/her critical engagements.
Keywords: Alatas, Intellectuals, Eurocentrism, Critical Thinking, developing countries -
Pages 102-118
How should one read Syed Hussein Alata's’ The Myth of the Lazy Native in Iran? What are its possible contributions towards theorizing an ideological concept that has kept Iranian dynamics of progress in suspense for a long time? This article attempts to expand on the idea of Iranian exceptionalism, observe and explain the discourse around it. The author employs Alatas’s writings, particularly those from his book The Myth of the Lazy Native, in order to argue that Iranian exceptionalism is a mentality created and empowered by internal despotism as well as external semi-colonialism in modern Iran. Borrowing ideas from Alates's analysis of postcolonial Malaysia, the author suggests that Iranian exceptionalism locates at the intersection of gender, religious, and national ideologies - it refers to a being and condition of contradiction. It is what makes the nation’s image of itself both inferior and superior towards the other at the same time. It is indeed what makes imagining future change impossible – and therefore ideological.
Keywords: Hussein Alatas, Cultural Studies, exceptionalism, Iran, ideology
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.